هزاران سال است که بشر دریافته گیاهان منابع بسیار خوبی برای درمان بیماری‌ها هستند. در طب بابل که از آن زمان برجای مانده، صفحات کوچکی که نام داروها را به خط میخی روی آنها نگاشته‌اند به دست آمده و گویای آن است که در آن دوران چقدر به گیاهان اهمیت داده شده و در درمان بیماران از آنها کمک گرفته شده. همچنین در دوران مصریان نیز گیاهان اهمیت فراوانی را برای درمان داشته‌اند. گنجینه‌های داروها و ادویه‌ها این فلسفه را بیان می‌نماید که یک جریان مستمر در طبیعت وجود دارد که انسان می‌تواند با به کارگیری آن روشهای سحرآمیز، آنها را مهار نموده و این نیروهای پنهانی را به کنترل درآورد. مواد مؤثر موجود در داروهای گیاهی به دلیل همراه بودن آنها با مواد دیگر پیوسته از یک حالت تعادل بیولوژیک برخوردارند، به همین دلیل در بدن انباشته نشده و اثرات جانبی مانند داروهای شیمیایی را ندارند.

از این رو امتیازات برتری را نسبت به این‌گونه داروها دارا می‌باشند و فقط گیاهان سمی در این مورد استثناء می‌گردند که هرگز نباید بدون تجویز دقیق پزشک مصرف شوند.

در سالهای اخیر پیشرفت¬های بسیار خوبی در زمینه‌‌ کشت گیاهان دارویی صورت گرفته که منجر به توسعه‌ صنعت داروسازی شده و به این طریق پزشکی مدرن توانسته است بسیاری از بیماریهای غیر قابل علاج و غالباً مرگ زودرس را معالجه نماید. همچنین پزشکان و داروسازان پیوسته در تلاش برای کسب اثرات سودمند گیاهان و مواد مؤثر موجود در آنها هستند تا بتوانند با استفاده از بزرگترین گنجینه‌ سلامتی یعنی طبیعت، بیماران را شفا دهند.
سابقه درمان بیماریها با گیاهان دارویی به قدمت تاریخ زیست انسان بر روی کره زمین است. انسان به حکم تجربه، علم و اندیشه و جانوران بنا به مقتضیات خود در طول عمر حیات در کره زمین به کمک گیاهان دارویی خود را مداوا کرده و می‌کنند.

طب در خاورمیانه

اختراع نوشتن سبب شد تا دانش گیاهی نیز ثبت و باقی بماند. اولین نوشته¬ها که حاوی جزئیات استفاده از گیاهان در درمان بیماری ها هستند در لوحه های گلی یافت شده در منطقه بین النهرین (عراق امروزی) و پاپیروس مصری مکتوب گردیده¬اند. حدود ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد، آشور بانیپال پادشاه سومری¬ها دستور جمع آوری اولین مفردات پزشکی دنیا را صادر کرد که در آن ۲۵۰ داروی گیاهی لیست شده بود. پاپیروس Ebers که حدود ۱۵۰۰ سال پیش از میلاد نوشته شده است یکی از مهم ترین نوشته های بشر است که در آن اطلاعات قدیمی ثبت شده است. این نوشته شامل ۸۷۶ نسخه است که از ۵۰۰ ماده مختلف تشکیل شده است و در آن گیاهان زیادی به چشم می خورد.

طب در یونان و روم

بنیانگذار طب یونانی اسکولاپیوس می باشد که احتمالا یک شخصیت نیمه تاریخی نیمه افسانه ای واجد جنبه الهی بوده است. بقراط پزشک یونانی ( ۳۵۷-۴۶۰ ق.م) که عموماً او را بنیانگذار دانش پزشکی می دانند، بر طب رومی و نیز طب رایج در قرون وسطی تاثیر عمیقی گذاشت. گرچه شهرت وی به دلیل آثار فصیح به جا مانده از او از قبیل(سوگند نامه بقراط) و یا کتاب همه گیری ¬(Epidemy) می باشد، لیکن نسخه ها، روش¬های تجویز و برنامه¬های دارویی ابداع شده توسط وی نیز نقش عمده¬ای در شهرت او دارند. نکته جالب توجه آن است که درخت چنار تناوری که امروزه نیز بر مزار این دانشمند بزرگ درایالات آی آرسا واقع در شمال یونان، سایه افکنده، همان درختی است که وی در زمان حیاتش در سایه آن به تدریس طب می پرداخته است.
نخستین رساله مکتوب و مدون در زمینه گیاه شناسی دارویی مقارن ظهور تمدن یونان توسط تئوفر ( ۲۸۵-۳۷۰ ق.م) ارائه شد. این رساله با عنوان تاریخچه گیاهان بود و گرچه نمایانگر تلاش ارزنده نویسنده در ارائه یک موضوع مهم با انسجام علمی لازم می باشد، ولی در عین حال نشانگر مرزهای محدود کار مؤلف است که خود ناشی از محدودیت اطلاعات و دانش موجود در زمینه گیاهان دارویی در آن زمان بوده است. علاوه بر این مطالعه این کتاب چندان آسان نیست، زیرا نام¬ گیاهان مذکور در این کتاب با اسامی رایج و امروزی آنها کاملاً متفاوت است و این موضوع بازشناسی آنها را مشکل می کند.

به هر حال کتاب طبی تدوین شده توسط پدانیوس دیوسکوریدس اهمیت بیشتری دارد. وی در قرن اول میلادی ( سالهای ۹۰-۴۰ میلادی) می زیست و جراح ارتش نرون بود. حین سفرهای نظامی به بررسی گیاهان و جانوران برخی مناطق از جمله ایتالیا، یونان، آسیای صغیر، اسپانیا و فرانسه پرداخت و تعداد زیادی از نمونه های معدنی، گیاهی و جانوری را جمع آوری نمود و درهر فرصت ممکن به تحقیق پیرامون خواص درمانی نمونه های جمع آوری شده پرداخت.
اثر مذکور در ۵ جلد به رشته تحریر در آمده و حاوی تمام اطلاعات مربوط به دانش پزشکی در آن روزگار و شامل شرح و توصیف ۶۰۰ نمونه گیاهی می باشد. دراین اثر نیز تلاشی برای طبقه بندی بر اساس حروف الفبا نبوده، بلکه مبتنی بر وجوه اشتراک گیاهان و شباهت¬های آنهاست. توصیف¬ها بسیار دقیق و به زبانی بسیار ساده و دور از ابهام ارائه شده¬اند و روش¬های تهیه نیز به نحو دقیق و صحیح بیان گردیده¬اند. سفرهای مکرر دیوسکوریدس به عنوان پزشک ارتش فرصت مناسبی برای مطالعه و ثبت تمام کاربردها و فواید گیاهان سرزمین های بیگانه را برای او فراهم نمود. در واقع تقریباً تا پایان قرن شانزدهم میلادی نوشته¬های او اثر مرجع و استاندارد در حوزه فارماکولوژی به شمار می رفت و این نشانگر وسعت اطلاعات او درباره موضوع مورد بحث است. کتاب دیوسکوریدس نخستین بار در سال ۱۴۹۹ میلادی به زبان یونانی چاپ گردید.

اهمیت آثار دیوسکوریدس بسیاری از نویسندگان دیگر را بر آن داشت تا به گسترش موضوعات مورد اشاره وی، یا نقد نوشته های او همت گمارند. مباحث کتابهای نوشته شده اغلب لغوی بوده، ولی بی شک کاملترین کتاب در این زمینه کتاب آی دیسکوریدس اثر پزشک ایتالیایی پی. ای. ماتیولی می باشد که در قرن ۱۶ میلادی نگاشته شده است. کتاب وی به عنوان یک اثر پذیرفته شده، جایگزین کتاب دیوسکوریدس شد. دکتر ماتیولی به نقد و تجزیه و تحلیل بیانات دیوسکوریدس پرداخت و با نامگذاری دقیق هر گیاه به رفع نارسایی¬ها و موارد ابهام موجود در کتاب وی و طبقه¬بندی مجدد گیاهان موجود در آن همت گماشت. او در اثر خود گیاهان جدیدی مانند آفتابگردان را ثبت کرد و تعداد دیگری از گیاهان خارجی (بیگانه) مانند شاه بلوط هندی را به این مجموعه افزود.
از دیگر نویسندگان رومی می توان اسکریبونیوس لارگوس ( ۷۹- ۲۳ میلادی)، پلینی بزرگ، اوریباسیوس را نام برد. امروزه لارگوس را به خاطر وضع واژگانی از قبیل آنودین ( مسکن) واپیسپاتیک ( داروی باز کننده تاول) می شناسند که در فرهنگ واژگان دارویی رایج هستند، درصورتیکه فعالیت او تنها در زمینه گیاه¬شناسی دارویی بود. اگر چه اوریباسیوس در زمینه شناخت گیاهان دارویی گامهای موثری برداشت لیکن پلینی با نوشتن اثر چند جلدی خود با عنوان (تاریخ طبیعی) بیشترین سهم را در این زمینه داشت. وی دراین اثر، دانش و اندیشه علمی زمان خود را به دقت شرح داده است. حاصل کار او که گردآوری نظریات و دیدگاههای حدود ۴۰۰ محقق آن دوران بود، هم اکنون به عنوان یکی از کتب مرجع فارماکولوژی دنیای قدیم به شمار می رود.
جالینوس (۲۰۱-۱۳۱م) چهره شناخته شده جامعه پزشکی است و یقیناً به عنوان پزشک بیش از دیوسکوریدس شهرت دارد. این طبیب که از اهالی پرگاموس یونان بود، داروها را بر اساس نوعی مقیاس حرارتی طبقه بندی و عامل مناسبی برای شناسایی داروی مناسب برای هر بیماری ارائه داد. وی در زمینه های مختلف علم طب تألیفاتی دارد که اهم آنها در ۱۶ جلد گرد آوری شده است. دانشمند مزبور طی یادداشتهای خود از ۴۷۳ داروی گیاهی یاد کرده است.

طب سنتی در چین و ژاپن
قدیمی ترین شواهد نوشتاری در مورد استفاده پزشکی از گیاهان در چین، مجموعه نوشته¬های مربوط به ۱۱ درمان پزشکی است که از یک آرامگاه در ایالت هانان به دست آمده است. تاریخ آرامگاه به ۱۶۸ سال قبل از میلاد می رسد و نوشته ها که بر روی ابریشم نگاشته شده اند مربوط به حدود سه قرن قبل از میلاد است. برخی از این نوشته ها به بحث درباره ورزش و رژیم غذایی پرداخته اند. بزرگ ترین، واضح ترین و مهم ترین این دست نوشته¬ها که توسط کاشفان آن به نام (نسخی برای پنجاه و دو بیماری) نامیده می¬شود، یک کار فارماکولوژی برجسته است که بیش از ۲۵۰ ماده درمانی در آن نام برده شده است و اغلب آن ها موادی هستند که از گیاهان و جنگل به دست آمده اند و علاوه بر آن غلات، حبوبات، میوه ها، سبزی ها و قسمت های حیوانی نیز در آن نام برده شده اند. پیش زمینه تمام متون نشانگر این است که بیماری، تظاهرات روح شیطانی است و باید از جادو، ورد و دعا به همراه گیاهان در درمان مدد جست. در آخرین سلسله هان¬ها (۲۵ تا ۲۲۰ بعد از میلاد) طب در چین تغییر یافت. مردم در نتیجه رشد فکری و با مشاهده و فهم طبیعت دریافتند که سلامتی و بیماری نتیجه اصول طبیعی است. با این وجود گیاهان هنوز هم نقش مهمی را در طب داشتند. مفردات پزشکی در قرن یک میلادی در آن کشور نوشته شد. در این کتاب که نویسندگان آن گمنام هستند، گیاهان به خصوصی توصیف شده اند. این کتاب شامل ۲۵۲ ماده گیاهی، ۴۵ ماده معدنی و ۶۷ ماده مشتق شده از حیوانات است. برای هر گیاه توصیف اثرات پزشکی در قالب علایم بیماری آورده شده است. این کتاب شامل روش های صحیح تهیه و هم چنین نکاتی در مورد سمّیت گیاهان است. از آن جایی که نوشتن مفردات پزشکی تقریباً به ۲۰۰۰ سال پیش می رسد، مفردات پزشکی سنتی چین حاوی مطالب بیشتری است. این افزایش ناشی از جمع آوری اطلاعات سنتی مربوط به طب سنتی چین و دیگر نقاط جهان است. بسیاری از موادی که اکنون در طب سنتی چین مصرف می شود از مکان¬هایی مانند جنوب شرق آسیا، هند، خاورمیانه و آمریکا نشأت گرفته است. جدیدترین مجموعه مفردات پزشکی چین در سال ۱۹۷۷ منتشر شده است. این دایره المعارف که شامل مواد موجود در طب سنتی چین است، حاصل یک پروژه تحقیقاتی ۲۵ ساله است که توسط کالج پزشکی در جیانگسو جمع آوری شده است. در این مجموعه که کامل ترین مجموعه گیاهان طب سنتی چینی تا امروز است، ۵۷۶۷ مورد ذکر شده است. طب سنتی چین از طریق کره به ژاپن راه یافت و طب کره¬ای که تحت تاثیر طب چینی قرار گرفته بود در زمان امپراتورIngyo  توسط ژاپنی¬ها پذیرفته شد. تا یک قرن بعد دانشجویان پزشکی ژاپن جهت تحصیل به کره می¬رفتند و در زمان ملکه (Suiko ۶۲۸- ۵۹۲ بعد از میلاد) دانشجویان ژاپنی مستقیماً برای مطالعه پزشکی به چین فرستاده شدند. تا پایان دوره موروماچی (۱۵۷۳- ۱۳۳۳ بعد از میلاد) ژاپنی ها شروع به تدوین شکل شرقی طب سنتی خود کردند که طب Kampo نامیده می شد. هنگامی که طب سنتی چینی تغییر یافت و با طبKampo ادغام شد، طب گیاهی نیز به طور محسوسی خلاصه شد.

طب گیاهی در قرن بیستم

داروهای گیاهی طی جنگ جهانی اول به خاطر کمبود دارو به طور وسیعی استفاده شدند. بعد از جنگ، صنایع داروسازی رشد زیادی یافتند و پنی سیلین کشف شد. طب گیاهی جدید توسط هیلدا لیل منتشر شد. قانون پزشکی و داروسازی سال ۱۹۴۱ حق فروش داروی گیاهی توسط اطبای گیاهی را به بیماران لغو کرد. جنجال عمومی باعث شد تا این قانون هیچ گاه اجرا نشود. بعد از یکسری بحث ها قانون پزشکی در ۱۹۶۸ حقوق این اطبا را دوباره برقرار کرد و انجمن پزشکی گیاهی بریتانیا تأسیس شد. این انجمن فارماکوپه گیاهی بریتانیا را منتشر ساخت. این کتاب با بازنگری در سال ۱۹۹۰ مجدداً چاپ شد. هم اکنون عموم مردم به خاطر عوارض جانبی داروهای شیمیایی به طبیعت روی آورده اند.

تاریخچه گیاهان دارویی در ایران

تاریخچه پزشکی و درمان در ایران به دوران آریایی، در حدود ۷۰۰۰ سال قبل از میلاد مسیح بر می گردد و نیز نخستین نوشته ها و نسخه های به دست آمده از گیاهان دارویی در تمدن های مهم دنیا نظیر ایران باستان، مصر، خاورمیانه، یونان باستان، هند و چین به ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد بر می گردد.

دوران ما قبل اسلام

نخستین پزشک آریایی به نام تریتا یا آترت نام داشت که از دیدگاه زرتشت و اهورا مزدا شخصی بود پرهیزکار، دانا و توانا که برای نخستین بار ناخوشی، تب و زخم نیزه را مداوا کرد. نام تریتا نه تنها در فرهنگ ایرانی بلکه در هندوستان نیز به عنوان اولین پزشک آریایی معرفی شده است. تریتا به عنوان نخستین پزشک و جراح آریایی با گیاهان و خواص آن ها آشنایی فراوان داشت. او برای درمان بیماری¬ها از عصاره¬های گیاهانی که خود استخراج می کرد استفاده می نمود.
از سایر نام داران آریایی در این عرصه می توان جمشید یا یما، فریدون یا تئا و غیره را نام برد. یما و تراتااونا از نخستین کسانی بودند که در ایران باستان توانستند بیماران دچار مشکلات پوستی، استخوانی و دندانی را از افراد سالم تشخیص دهند. پیامبر تمدن آریایی تاکید زیادی بر حفظ و بقای گیاهان کرده است.
در این تمدن قدیمی ایرانی دو گیاه (مورد و انار) مقدس بودند و همواره در بین مردم از ارزش والایی برخوردار بوده¬اند.
در تمدن ایران باستان در کتیبه¬های مربوط به زمان هخامنشیان، از زعفران به عنوان گیاه دارویی با خواص و کاربرد بسیار فراوان یاد شده است. هر چند در مورد پزشکی ایران باستان اطلاعات زیادی برجای نمانده، لیکن به نظر می رسد در قلمرو گسترده هخامنشیان تشکیلات پزشکی منظمی وجود داشته است و ظاهراً مفهوم (اخلاط رابعه) که مبنای طب بقراطی می باشد از ایران باستان به یونان راه یافته است. انتقال مذکور به دنبال حمله اسکندر به ایران وطی دوران سلوکی صورت پذیرفته است. طب ایرانی در دوره اشکانی آمیخته¬ای از طب یونانی و طب زرتشتی بود. برخی پزشکان نامور عصر مذکور از قبیل آزوتکس و فرهاته بر همین منوال عمل می نمودند. این روند تا زمان ساسانیان نیز ادامه یافت و آموزه های پزشکی ملغمه ای از مکاتب طب یونان، هند و نیز تعالیم زرتشتی بود.
در این دوران رئیس کل بهداری کشور به نام (درذستبد یا درستبد) خوانده می شد. در همین دوران دانشگاه و بیمارستان (جندی شاپور) در شمال غربی خوزستان تأسیس گردید که در دوران انوشیروان به حداکثر اعتلا رسید. در دانشگاه مذکور اساتید یونانی، سریانی، هندی و ایرانی به تدریس اشتغال داشته¬اند. پزشکان نامور قرون نخستین از قبیل: حنین بن الحق، سهل بن شاپور، عیسی بن مهاربخت، عیسی بن شهلافا، یوحنابن سرافیون، داویدبن سرافیون و نیز اعضای خاندان¬های بختیشوع و ماسرجویه عموماً از دست پروردگان همین دانشگاه بودند.
نخستین نوشته ها و نسخه¬های به دست آمده از گیاهان دارویی در تمدن¬های مهم دنیا نظیر ایران باستان، مصر، خاورمیانه، یونان باستان، هند و چین به ۳۰۰۰ سال قبل از میلاد بر می-گردد. در این آثار نام گیاهان دارویی مانند درخت میر، کرچک و سیر به وفور به چشم می خورد، هم چنین سایر تمدن¬ها مانند بابلیان، مادها، آشوریان و طب اسلامی مهد شروع پیشرفت ها در زمینه علم داروسازی گیاهی است.
دو کشور پهناور چین و هند هم چون ایران از پیشگامان طب سنتی و داروسازی گیاهی بوده اند. وسعت و تنوع آب و هوایی در کشورهای ایران، چین و هند منجر شده است تا این مناطق از لحاظ تعداد و تنوع گونه های ارزشمند دارویی در دنیا از جایگاه خاصی بر خوردار باشند به گونه ای که تا کنون صدها گونه گیاه دارویی با خواص بسیار موثر نظیر گیاهان دارویی و گیاهان ادویه¬ای مانند فلفل سیاه، شاه دانه، زعفران، زیره، شیرین بیان، خشخاش، جوز هندی، کرچک، کنجد، الئوورا یا صبر زرد، جین سینگ چینی، چای چینی و… را به دنیای امروز معرفی کرده اند.

دوران اسلامی 
پس از تحول عظیمی که با آثار توسط بقراط پدر علم طب و شاگردش جالینوس طی سال¬های چهارصد و شصت تا دویست قبل از میلاد مسیح رخ داد، روش های درمانی بر اساس طب مزاجی جایگزین سحر و جادو و خرافات شد. برخی از دانشمندان و نویسندگان معتقدند که این تحول بزرگ در یونان باستان الهام گرفته از طب ایران باستان بوده است و مکتب طبی زرتشت خیلی زودتر از طب یونانی به وجود آمده بود. آن گونه که جنگ های میان ایرانیان و یونانیان منجر شد تا آثار طبی بقراط و سایر دانشمندان به دست ایرانیان بیفتد و اولین مدرسه به نام جندی شاپور تاسیس شود. پس از ورود سپاه اسلام به ایران، این مدرسه به عنوان بزرگ¬ترین مرکز تعلیم پزشکی در سر تاسر ممالک اسلامی درآمد.
در این زمان که یکی از طلائی ترین ادوار علم پزشکی در ایران است. دانشمندان بزرگی چون (ابوریحان بیرونی، زکریای رازی و ابوعلی سینا) پا به عرصه گذاشتند. آن ها توانستند در مدت کوتاهی، پیشرفت¬های چشم گیری، در جهان طب به وجود آورند.
کتاب قانون یکی از معروف ترین آثار پزشکی دنیا، از ارزشمندترین منابع قدیمی طب سنتی است که ابوعلی سینا پزشک و فیلسوف ایرانی آن را به رشته تحریر در آورد. او در این اثر گران بها ۸۱۱ داروی گیاهی و خواص مهم درمانی آن¬ها را معرفی کرده است. با کمال افتخار در حال حاضر اثر این دانشمند بزرگ ایران زمین به عنوان یکی از منابع مهم در دانشگاه های پزشکی سراسر دنیا، مورد تدریس و مطالعه قرار می گیرد.